Door: Bertie Fokkelman Stichting Laatste Wil
Frits Spangenberg is oprichter van Motivaction, een toonaangevend beleidsonderzoeksbureau met honderd vaste medewerkers, dat hij in 1984 oprichtte en dat hij in zijn geheel aan de volgende generaties heeft overgedragen. Sindsdien houdt hij zich intensief bezig met beleidsvraagstukken op uiteenlopende terreinen als economie, politiek en sociologie. Zijn doel: het aanjagen van maatschappelijke verandering.
Dit en veel meer is te lezen op zijn website www.fritsspangenberg.com Neemt u daar eens een kijkje, want Frits wordt de nieuwe voorzitter van de CLW. Als u tenminste op hem stemt in de komende ALV. En waarom niet?
Op je website presenteer je je naast socioloog ook als onderzoeker, publicist, ondernemer, schrijver en spreker. Ben je een veelkunner?
Ja, en die brede belangstelling is denk ik meteen mijn zwakte. Ik heb moeite met nee zeggen. Als socioloog houd je je bezig met hoe mensen zich gedragen, wat mensen vinden, wat mensen motiveert en dat heb ik mijn hele leven op alle mogelijke onderwerpen gedaan. Van zwerfafval tot obesitas en het armoedevraagstuk. In Nederland maar ook veel in het buitenland. Dus met verjaarspartijtjes kan ik met iedereen meepraten. Observeren en luisteren is nuttig, maar een constructieve bijdrage leveren geeft bevrediging. Zo vertrek ik maandag naar Nepal, waar de overheid me uitnodigde om te bemiddelen in het Human-Wildlife-Conflict. Door de bevolkingsexplosie zijn steeds meer arme boeren dicht bij natuurgebieden met wilde tijgers en wilde olifanten komen wonen, dat geeft problemen met soms dodelijke afloop. Met park rangers en natuurbeheerders ga ik proberen de omwonenden meer begrip bij te brengen voor de wilde dieren. Ik weet niets van tijgers en olifanten, maar ben uitgenodigd als specialist van menselijk gedrag.
Motivaction werkt met een door jou ontworpen Mentality-model. Dat deelt Nederlanders in acht leefstijlgroepen, waaronder traditionele burgers, opwaarts mobielen, gemaksgeoriënteerden, postmaterialisten en kosmopolieten. Tot welke groep behoor je zelf?
Niemand zit in één hokje; je zit in alle acht groepen, maar wel in een rangorde. Bij mij is die rangorde kosmopoliet, postmaterialist en postmoderne hedonist. Het gaat hier niet om geld, huidskleur of geslacht, maar om levensstijl of levenswaarden. Na je vierentwintigste levensjaar is dat heel stabiel met een hoge voorspellende waarde. Stel dat je met iemand die het hoogste scoort op ‘traditionele burger’ wilt praten over Laatste Wil, dan zul je heel snel ontdekken dat deze mensen over het algemeen religieuzer, vasthoudender, voorspelbaarder, gedisciplineerder en dankbaarder zijn en dat ze niet zozeer behoefte hebben om zelf te beslissen over hun levenseinde. Bij deze groep heeft een campagne van Laatste Wil heel weinig zin. Mensen zijn wie ze zijn en dat moet je respecteren. Je kan een andere mening hebben, maar uiteindelijk, en dat is fantastisch in Nederland, mag iedereen zelf beslissen hoe hij zijn leven inricht.
Je zegt dat iedere groep zelf mag bepalen wat hij wil. Maar in het geval van Laatste Wil is dat juist niet zo. Hier wordt een groep mensen die voor zelfbeschikking is, tegengewerkt door een kleinere groep.
Ja, dat klopt. Mensen die de wet- en regelgeving beheren, werken nog vanuit het model van onze ouders en grootouders, de traditionele burgerij. Zo is de procureur-generaal van het Openbaar Ministerie een heel religieus man. Voor hem is het traditionele gezin de hoeksteen van de samenleving. Dat was ook heel lang zo, maar nu zijn er veel meer gevarieerde gezinnen en andere genderidentiteiten. Iemand uit de traditionele burgerij snapt dat niet en staat daar heel ver vanaf. Dat botst met autonomere groepen zoals de CLW. Maar omdat ik al zolang dit onderzoek doe, weet ik dat die traditionele burgerij ieder jaar kleiner wordt. Omdat het OM, een buitengewoon belangwekkend instituut voor de Nederlandse rechtstaat, niet mee is gegaan met de veranderingen in deze tijd, is het helaas verworden tot een bureaucratisch moeras. Daardoor is er een groeiend gebrek aan vertrouwen en willen moderne, slimme mensen er nauwelijks werken. Instituten vormen de ruggengraat van de samenleving, maar moeten wel meeveranderen. En daar zijn ze stuk voor stuk veel te traag in.
De naam Motivaction, staat die ergens voor?
Ik sta nu helemaal los van Motivaction, maar motivatie en actie blijft mijn motto. Dat past bij mij want ik ben een groot aanhanger van een betere wereld, een wereld waarin iedereen tot zijn recht komt. Met zo veel mogelijk gelijke kansen voor iedereen, zonder gepamper, maar wel met een steuntje in de rug voor mensen die het wat minder hebben. Een wereld waar je elkaar niet in de weg zit. Ik vind dat we het fantastisch goed hebben in Nederland. Maar er is altijd ruimte voor verbetering. Daarbij moet je realistisch zijn: begin bij jezelf. Je kunt grote ideeën hebben, maar het belangrijkste is dat je zelf probeert een goed burger te zijn die rekening houdt met anderen. Wat gij niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Een prachtige regel die we een beetje zijn kwijtgeraakt, omdat we veelal denken dat moraliteit tuttig en achterhaald is, maar dat is natuurlijk helemaal niet zo. In de opvoeding van de jongeren van nu is deze regel teveel op de achtergrond geraakt. Want ouders zijn heel bang dat hun kind niet goed voor zichzelf kan opkomen en introvert achter de studieboeken blijft zitten. Doordat ouders hen pushen om zich de kaas niet van het brood te laten eten, worden kinderen zelfgerichter, autonomer en minder sociaal dan onze ouders en grootouders waren. Dus de hele samenleving verschuift. Overal worden kinderen veeleisender en minder plichtsgetrouw. Dit werkt de polarisatie in de hand en de verouderde instituten gooien onbewust olie op het vuur. Door het optreden van het OM groeit de CLW.
Iets anders: waarom wilde je voorzitter worden van Laatste Wil?
Dat wilde ik helemaal niet. Het ging zo: ik ben lid van Laatste Wil. In de nieuwsbrief las ik over het optreden van het OM en de arrestatie van de voorzitter. Ik werd er heel boos over en stuurde direct een bericht naar het hele bestuur, waarin ik hen sterkte wenste en zei dat ik achter hen stond en dat ze altijd een beroep op me konden doen. Toen zijn er een aantal gesprekken geweest en ben ik gevraagd om kandidaat-voorzitter te zijn. Het was dus niet mijn idee, maar ik hoop dat ik in de CLW een zinnige rol kan spelen.
Wat zou je rol kunnen zijn als voorzitter van de CLW en wat wil je bereiken?
De rol van een voorzitter is om alle bestuursleden, vrijwilligers en betrokkenen goed tot hun recht te laten komen. Een autonoom levenseinde is natuurlijk een delicaat en buitengewoon gevoelig onderwerp, dus er moet behoedzaam worden gemanoeuvreerd. Als je dat niet goed doet, schiet je jezelf in je eigen voet of erger. Anderzijds moet er wel beweging blijven in het streven van Laatste Wil. Voor mij als (beoogd) voorzitter is het van belang om te zorgen dat de beweging naar meer zeggenschap over het eigen levenseinde stap voor stap.de goede kant opgaat. En alle tekenen wijzen erop dat dit gebeurt. De samenleving verandert, de machtsstructuren veranderen, al zullen die altijd achter de werkelijkheid aanlopen. Er komt een enorme groep babyboomers (ook wel protestgeneratie genoemd) aan. Die gaan geen belemmeringen accepteren. Die nemen het recht in eigen hand. De CLW daarentegen wil het netjes spelen. Daarbij voel ik me ook gesterkt door de druk in mijn rug van de jongeren die eraan komen. Die willen dat wij dat ook voor hen alvast regelen. En dat we die strijd met de vooral religieus ingegeven behoudende krachten zorgvuldig en goed voeren. Het is van de dwaze dat wij in 2022 weinig of niets te vertellen hebben over ons eigen levenseinde. Dat kun je toch niet bedenken?
Ja, maar bij een autonoom levenseinde komen wel een paar praktische problemen kijken. Hoe zou je bijvoorbeeld het laatstewilmiddel op een goede en veilige manier beschikbaar kunnen stellen?
We moeten out of the box durven denken; hoe gaan we dit aanpakken op een zorgvuldige, verantwoorde en humane manier waar eenieder zich prettig bij voelt. En de manier waarop, die komt wel. Het wetsvoorstel van Pia Dijkstra lijkt me al een enorme verbetering met wat we nu hebben.
Wat vind je van de leeftijdsgrens van 18 jaar die Laatste Wil hanteert?
Wat vind je van iemand van 16 of 17 die zeggenschap over het eigen levenseinde wil? Er zijn omstandigheden waarbij er op die leeftijd de absolute wens is om een eind aan het leven te maken. We weten allemaal dat op die leeftijd een liefdesverdriet een behoefte aan een levenseinde teweeg kan brengen. Dat moet je dus niet zo makkelijk maken. Daar moeten een aantal barrières zijn. Maar soms zijn er aandoeningen en handicaps die het volkomen begrijpelijk maken dat zo’n jong kind, soms nog jonger dan 16, eruit wil stappen. Dan vind ik het wreed om daar niet over te willen praten en daar niet aan te willen werken.
Mensen zijn sociale wezens. Bijna iedereen heeft behoefte aan contact, aan gesprekken, aan begrip met dierbaren met een zekere wijsheid en deskundigheid. Dat geeft vrede en rust en dat moet je faciliteren. In het verlengde daarvan moeten er middelen beschikbaar zijn om de laatste wil te realiseren. Dit is de toekomst. De functie van de CLW is dat de beweging meer autonomie, kracht en legitimiteit krijgt zodat die beweging zich versterkt. Zodat er ruimte komt voor mensen met een stervenswens.