Opinie & Debat
De Nederlandse ambtenaren werken hard, maar ‘de overheid’ doet het slechter dan ooit. Populariteit en vertrouwen nemen af; tienduizend autonome burgers erkennen zelfs geen enkel gezag van de overheid. Jarenlang is op alle mogelijke manieren geprobeerd met begrip, training, marktonderzoek en voorlichting dichter bij de burger te komen, het werkt niet. Afgezien van de departementen, provincies en gemeenten zijn er ongeveer tweehonderd uitvoerende instanties met betrekking tot wegverkeer, voedselveiligheid, persoonsgegevens, beprijzingen, toeslagen en belastingen, etcetera; actief op alle juridische en financiële domeinen. En om zitvlees te voorkomen en zogenaamd ‘dichter bij het volk’ te komen is er voor de hoogste ambtenaren een leiderschap carrousel bedacht, met als resultaat dat door telkens wisselende leiding bij herhaling inhoudelijke deskundigheid wordt ingewisseld voor een ander die van de materie niets weet. Niemand kent de verantwoordelijken. Er zijn geen gezichten, geen boegbeelden. Bij debacles als nationale politie, hogesnelheidstrein, ICT projecten, persoonsgebonden budget en de toeslagen affaire dus ook geen oplossing. Politici zijn het nooit eens, omdat de oppositie per definitie afkeurt waar een kabinet voor staat. De burger ziet alleen maar ruzie en conflict en voelt zich gemangeld. Kon het land maar eens worden geleid als een bedrijf: samen de schouders er onder zetten, en fouten herstellen, maar niet alle energie stoppen in het elkaar afbranden. Het roer moet drastisch om; onze democratie loopt gevaar. Steeds meer mensen haken af en democratie functioneert alleen met participatie en betrokkenheid. De organisatie van de BV Nederland is zo complex geworden, niemand heeft het overzicht, maar iedereen kan kritiek geven zonder zelf aan de bak te hoeven. De overheid blijft achter de feiten aanlopen zo lang volksvertegenwoordigers dagelijks geldverslindende vragen stellen aan bewindslieden die de kiezers en de media het plezier moeten doen met te beloven dat dit incident nooit mee zal voorkomen. Een verlammende situatie die enkel valse schijn biedt op structurele toenadering of menselijke maat.
De overheid zal uit een ander vaatje moeten gaan tappen: streng zijn, lef tonen; boegbeelden aanstellen en zich concentreren op het Grote Werk. Met visie een Masterplan neerleggen waar wij met Nederland naartoe willen met een focus op erfgoed, onderwijs, veiligheid en innovaties. De overheid kan per definitie niet spreken en onderhandelen om slachtoffers genoegdoening te bieden. Steeds meer Nederlanders voelen zich slachtoffer; overtuigd van generaties lange uitbuiting, grensoverschrijdend gedrag van anderen of de uitzichtloosheid van eigen schulden en overtredingen. Tot slachtoffer gemaakt en dat moet de overheid compenseren? Dat zal nooit genoeg zijn. Nu weten wij: lijden en smart kan alleen bevredigd en gedeeld met gelijkgestemden, geld speelt een ondergeschikte rol; dat moet de overheid dus direct outsourcen. Uitkeringen en toeslagen moeten evenals de heffingen en belastingen zoveel mogelijk worden beperkt. De overheid moet weer gezag krijgen, transparant zijn, maar afstand houden tot de details en ook vaker NEE zeggen. Er is in ieder geval één domein waar veel geld en energie vrij kan worden gemaakt: reguleer het drugsbeleid conform het alcoholbeleid. Bemoeienis van de overheid met alcoholconsumptie levert veel accijnzen op en is redelijk goed geregeld. Een willekeurige vijftienjarige moet erg veel moeite doen en regels overtreden om aan drank te komen, maar kan met een simpel telefoontje voor weinig geld door een koeriertje harddrugs thuis of elders bezorgd krijgen. En dit terwijl onze overheid miljarden besteed aan een oorlog tegen drugs die al veertig jaar verloren is, die ons justitiële apparaat verlamd en de gevangenissen voor 80% bezet houden. De beleidmakers snappen er niets van en roepen uitsluitend om meer van dezelfde ineffectieve repressie. Overheid kies voor focus en leer bijvoorbeeld van de Amerikaanse drooglegging honderd jaar geleden. Maar hiervoor is lef, visie en kordaat handelen nodig.
Wat betekent dit alles voor regeren met de menselijke maat? Als dat behelst dat iedereen die hulp wilt (hoezo huishoudelijke WMO hulp voor mensen die dat prima zelf kunnen betalen) dat bij de overheid kan halen, dan moeten we daar snel mee stoppen en de verantwoordelijkheden bij de mensen leggen. Bij drugsgebruik kent de overheid helemaal geen menselijke maat; vervolging die nooit tot iets gaat leiden. Daar zou juist naar de gebruikers moeten worden gekeken, en zijn zij, als menselijke maat de norm voor beleid. Beleidsmakers zouden de behoeftes van een groot publiek serieus nemen en een relatief veilig distributiekanaal opzetten.
Helaas wordt die zogenaamde menselijke maat dus op volstrekt verkeerde posities ingezet en elders genegeerd.
Lees ook de bijdrage van Aart van Boeijen, NRC 19 augustus 2023
