icon

Ken je gesprekspartners

Wanneer publieksgroepen een rol spelen in het proces van de onderhandelingen is het essentieel meer van hen te weten. Maar hoe pak je dat aan?

In eerste opzicht lijkt dit tot de soort van ‘open deur intrappen’, toch leert de ervaring dat hier veel kansen blijven liggen. Hoe beter jij je gesprekspartners of hun achterban kent des te effectiever kan je die aanspreken. Wanneer publieksgroepen een rol spelen in het proces van de onderhandelingen is het essentieel meer van hen te weten. Maar hoe pak je dat aan? In essentie gaat het om gedrag. Wie kiest voor wat en waarom. Door observatie of registratie wordt gedrag betrouwbaar in kaart gebracht, maar dit ligt niet altijd binnen de mogelijkheden. Publiek opinie onderzoek kan helpen, maar dit vraagt om specifieke kennis en vaardigheden. Representatieve (kwantitatieve) steekproeven met korte standaard vragenlijstjes geven inzichten, maar roepen doorgaans ook weer veel meer nieuwe vragen op. Laat je als beleidsmaker nooit leiden door publiek opinie onderzoek, maar wel inspireren. De indicaties zijn per definitie waardevol en hoewel er altijd een discrepantie is tussen wat mensen zeggen te doen, en wat zij werkelijk doen, resultaten van opinieonderzoek en feitelijk gedrag liggen nooit heel ver uit elkaar. Als je duidelijke suggesties hebt hoe en waar weerstanden of affiniteiten leven, kan je daar op inhaken. Kwalitatief publieke opinie- of stakeholder onderzoek geeft veel meer diepgang en achtergronden en is daardoor al minder volatiel (beweeglijk), maar ook minder generaliseerbaar.


Incident: Amazon’s Alexia, de populaire huisstem assistent kan van alles worden gevraagd en put haar kunstmatige intelligentie uit ‘betrouwbare bronnen’ zegt Amazon. Zo beweerde Alexia in 2020 dat de verkiezingen waren gestolen: ‘stolen by a massive amount of election fraud’. Geciteerd uit een, bij Trump aanhangers populaire video streaming dienst. Alexia bereikt over een periode van dertig dagen circa 75 miljoen Amerikanen, die niet allemaal deze vraag zullen hebben gesteld, Alexia wordt beoordeeld als een
betrouwbare bron.


De publieke opinie is deels een reflectie van wat de media produceren. Daarom is publiek opinie onderzoek slecht te beoordelen als je het media bereik niet daarin meeneemt. Niet iedereen neemt klakkeloos aan wat (social) media produceren, maar het is wel redelijk goed te voorspellen wie dat wel als feitelijke waarheid aanneemt. Maar daarvoor moet je de personen beter kennen. Als oprichter van Motivaction heb ik in 1998 een onderzoekmodel geïntroduceerd dat bekend is geworden onder de merknaam Mentality. Ieder individu is uniek, maar wij leven wel in een bepaalde ‘bubble’. Die ‘bubble’ of waardengroep is na het vierentwintigste levensjaar zeer stabiel en dus voorspelbaar. Uit de data van het Mentality model is een model van Burgerschapsstijlen ontwikkeld en hierin worden vier, elkaar deels overlappende groepen onderscheiden. Hier is geen sprake van goed of kwaad, maar de vier groepen reageren en handelen anders op dezelfde argumenten of communicatie uitingen.

De plichtsgetrouwe burger is sterk gehecht aan tradities, religie en familiebanden. In de tijd van onze (over-) grootouders was deze levenswijze, waar afwachten en dankbaarheid een centrale rol spelen zeer dominant. De leraar, politieman, dokter en de overheid hadden hier nog een natuurlijk gezag, maar dat is nu sterk geërodeerd. Deze groep gedraagt zich nog sterk ‘hoe het hoort’ en ‘wat zullen de buren wel niet zeggen’. De eerste generatie Nieuwe Nederlanders hoort hier ook bij.

De pragmatische burger is zich sterk bewust van haar rechten en stelt aan alles en iedereen en vooral aan de overheid steeds hogere eisen. Ieder fenomeen en elke gebeurtenis wordt bekeken door een bril van ‘what’s in in for me’. ‘Heb ik er wat aan? Levert het mij wat op? Is het leuk? Dan doe ik wel mee, en anders ben ik gewoon weg’. Plichten zijn niet populair, duurzaam handelen is ook voor anderen bestemd. Status en gadgets zijn weer wel de moeite waard.

Er is ook een groep burgers die zich niet gezien, erkend of gehoord voelt en wij noemen hen met enige aarzeling ‘buitenstaanders’. Veelal herkent men deze aanduiding juist wel en weerspiegelt het de boosheid en frustraties. Als burger worden er weinig initiatieven genomen, zeker niet tot participatie tot wat dan ook. De structurele achterdocht vormt een belangrijke blokkade die eigenlijk alleen met een één op één benadering kan worden geslecht.

Nu voelt ieder individu zich op bepaalde domeinen wel eens een buitenstaander; iemand die niet van voetbal houdt, nooit kampeert, geen kinderen heeft of geen auto bezit kan zich buitengesloten voelen. Sommigen aspecten zijn onderhevig aan keuzes, een bepaalde geaardheid is dat weer niet. Voor de burgerschap stijl ‘buitenstaanders’ is het aspect keuze als een gepasseerd station; zelfs ‘gezonder eten’, ‘meer bewegen’, ‘sparen’ of ‘leren’ zien zij niet als haalbaar of zinloos.

Er is nog een vierde groep die het best kan worden beschreven als ‘verantwoordelijke burgers’. Gekenmerkt door een brede belangstelling, brede oriëntatie, respect voor kunst en andere culturen en zienswijzen, effectief bezig met duurzaam gedrag en het meewerken aan een betere wereld. Idealisme scoort veel hoger dan materialisme, hoewel deze groep door een veelal betere start van het leven met meer motivatie en stimulans het relatief goed heeft. Onverstandig of impulsief gedrag komt bij deze groep veel minder voor en dat is zelfs zichtbaar in fysieke kenmerken. Deze groep burgers is doorgaans ook gezonder en wordt een aantal jaren ouder.

Ieder individu heeft van elk van bovengenoemde groepen een aantal eigenschappen, toch is er een rangorde en er is een gelijkgestemdheid. Beleidsmakers en hogere ambtenaren maken meestal in sterke mate deel uit van de groep ‘verantwoordelijke burgers’; in taalgebruik en in regelingen, inclusief de handhaving denken zij in hun eigen ‘bubble’. Welke van bovengenoemde vier groepen zal het meeste zwerfafval produceren? Wie bedenkt de campagnes om dat te veranderen? En waarom werken die campagnes niet?

Indien voor burgerfora deelnemers door loting bij elkaar worden gezet of identiek aangesproken, ontstaat ofwel een spraakverwarring of een diepe stilte, resulterend in afhakers. Burgerfora draaien meestal met, voor en door verantwoordelijke burgers.

Lezing uitgesproken door Frits Spangenberg op de bijeenkomst van:
  
11 oktober 2023
Zutphen

Klik hier als u een pdf versie van deze lezing wilt downloaden